Sanat eseri piyasasının temel aktörleri sanat galerileri, müzayede evleri, sanat danışmanları ve ‘art dealer’ olarak adlandırdığımız sanat simsarlarıdır.
Sanat galerileri, dönemlik kişisel ve karma sergiler düzenleyerek bu dönem içinde sergiledikleri eserleri, portföylerindeki müşterilerine ve potansiyel koleksiyonerlere satmaya çalışırlar. Yeni koleksiyonerlerin genellikle galerileri tercih ettikleri görülüyor ki çok doğru bir davranıştır. Sergi harici eser satın almak isteyenlere de galeriler kendi koleksiyonlarındaki eserleri sunarlar.
Uzun yıllar koleksiyonerlik yapan kişilerin de genellikle art dealerlar ve müzayede evleri ile çalıştıkları görülüyor. Müzayedelerde çıkan eserler genellikle rüştünü ispatlamış isimlerin özel koleksiyonlardan çıkmış ya da bizzat sanatçılardan alınmış eserlerinden oluşur. Müzayede müşterilerinin çoğunu, genellikle yatırım amaçlı eser alan kişiler oluşturur. Müzayede satış fiyatları genellikle galeri fiyatlarından daha uygundur. Bunun sebebi, müzayedelerin aslında psikolojik bir faaliyet olmasıdır. Uygun fiyatlı eserlerin davetlilerin rekabetleri sayesinde açılış fiyatlarından daha yüksek fiyatla satılması, müzayedenin enerjisinin düşürülmemesi amaçlanır. Müzayedelerde bayrak kaldırıp heyecanla fiyat artırarak eser almak da katılımcılarda bir zafer duygusu doğurur ki böyle bir duygu değil sanat piyasasında başka hiçbir yerde yaşanamaz. Müzayede evleri, art dealerlar gibi müşterilerin talep ettikleri sanatçılara ait eserleri bulup beğeniye sunarlar. Bu bağlamda müzayede evleri, hızlı bir şekilde sonuç almada hem eser satmak isteyenlere hem de satın almak isteyenlere hizmet verebilir.
Art dealer olarak piyasaya hizmet verenler, bir kuruluşa bağlı kalmadan çalışan kişilerdir. Bu kişiler, kendi bağlantılarını kullanarak sanat eserlerinin satışına aracılık ederler. Koleksiyonerler genellikle art dealerlara istedikleri eserleri, sanatçıları, konuları ve teknikleri ile bildirerek onlardan eser bulmalarını talep ederler ve art dealerlar piyasaya haber vererek eser ulaştırmaya çalışırlar.
Sanat danışmanları koleksiyonlerlere, sanatçılara, sanat galerilerine hizmet eden piyasanın en kompleks işini yapan kişilerdir. Bu kişiler, koleksiyonerleri ne tarz eserler almaları gerektiği konusunda koleksiyonerlerin beklentileri çerçevesinde onları yönlendirirler. Sanatçılara da sergi düzenleme, galeriler ile ilişkilerinde aracılık etme gibi hizmetler verirler. Kurumsal olarak da kurumların koleksiyon oluşturmalarında kurumlara danışmanlık hizmeti verirler. Bütün profesyonel ve amatör koleksiyonlar, sanat danışmanlarının yönlendirmeleri ile oluşturulmalıdır. Bu kişilerin sanat piyasasını çok iyi takip eden, trendleri ve fiyat hareketlerini doğru okuyabilen kişiler olmaları gereklidir. Ülkemizde maalesef sadece iki özel üniversite’de ‘art management’ eğitimi verilmekte, bu bölümlerden mezun olan kişiler ya farklı sektörlerde çalışmakta ya da kendi galerilerini kurarak potansiyellerini kısıtlamaktadırlar.
Sanat eseri alıcılarının öncelikle eseri ne amaçla alacaklarını belirlemeleri gereklidir. “Kar mı? Yoksa Zevk mi? Koleksiyonerlik Eğilimlerinin Ardındaki Motivasyonları Keşfetmek başlıklı, 17 farklı ülkede yaklaşık 2.000 ciddi sanat alıcısı koleksiyoner ile yapılan anketlerde katılımcıların %10’u yatırım amacı ile eser satın aldıkları, %75’i sanat eseri satın almaktaki amaçlarının tamamen zevk almak olduğunu bildirmişlerdir. Sanat eserlerini kar amacı ile alanların genellikle müzayedelerden popüler isimlere ait eserleri ve galerilerden genç ve başarılı sanatçılara ait eserleri topladığını görüyoruz. Zevk için sanat eseri satın alanların çoğunlukla galerileri takip ettiklerine şahit oluyoruz. Bunun sebebi insanların galerilerde beğendikleri sanatçılara ait çok farklı eserleri bir arada bulabilmeleridir.
Sanat eseri kim ne derse desin dekoratif bir öğedir. Bu öğe bulunduğu yere konusu, tekniği, boyutu itibari ile uyumlu olmalı ya da bulunduğu yer, esere uygun olmadır. Eser satın alacakların bunu özellikle göz önünde bulundurmaları, eserden alacakları zevki daha da artırmanın yanı sıra ofis ya da evlerinin prestijini ciddi bir şekilde artıracaktır. Bu konuda bir iç mimarla ya da bir sanatçı ile çalışmalarında fayda görüyorum. Sanat eserini yatırım aracı olarak gören kişilerin kesinlikle ve kesinlikle bir sanat danışmanı ile çalışmaları gerekmektedir. Sanat danışmanları, galerilerdeki ve müzayedelerde oluşan fiyatları takip ederek en doğru eserin alınmasında, aynı menkul değerler piyasasındaki gibi riski aza indirgenerek çeşitlendirilmiş koleksiyonun oluşturulmasında yardımcı olmaktadırlar.
Son yıllarda internet üzerinden sanat eseri alımı yaygınlaştı. Satış sitelerinden satılan eserlerin genellikle piyasa fiyatlarının üzerinde satışa çıkarıldığını ancak kredi kartı ile taksitli satışın alıcılar için cazip olduğunu görüyoruz. Burada çok dikkat edilmesi gereken husus, satış sitesinin güvenirliğidir. Satış öncesi görülmeyen eserler için sitelerin satış sonrası iade garantisini sağlamalarında yarar var diye düşünüyorum.
Sanat eseri alıcılarına tavsiyem, kalitesini ispatlamış galerilerin sergilerini takip etmeleri, son yıllarda sayıları giderek artan genç ve başarılı sanatçıların eserlerini satın almaları, deneyimli sanat danışmanları ile çalışmalarıdır. Ayrıca eserini satın almak istedikleri sanatçıların öz geçmişlerini okumaları da sanatçının üretkenliği konusunda önemli fikir verebilir. Tabii ki bir müzayede evi sahibi olarak müzayedeleri takip etmelerini de sanat alışverişinin heyecanını ve kazancını hissetmeleri için sanatseverlere tavsiye ediyorum.
MEHMET ÜNAL
Çayyolu Life, Kasım 2013
