'İzdüşüm - Art Nouveau' belgeseli, TRT
Art Nouveau, kelime manası ile ‘Yeni Sanat’ demektir. 19. yüzyıl sonrası ve 20. yüzyıl başında etkili olmuş, daha çok bitkisel kıvrımlardan, doğadaki formlardan ilham alınarak tasarlanmış zarif, dekoratif tasarımların hakim olduğu bir sanat akımıdır. Londra merkezli Arts & Crafts Hareketi’ne inen kökleri olduğu söylenebilir. Akımın kendisi gotik üsluptan etkilenmiştir. Aynı zamanda Japon baskı sanatı Ukiyo-
Art Nouveau akımının fikir babası, ortaçağ sanatından oldukça etkilenmiş olan William Morris’dir. Morris, güzelliğin el emeği ile doğadan alınan coşkuyla üretilebileceğini, bu yüzden ortaçağ insanının hem sanatçı hem gözlemci olarak mutlu olduğunu savunmuştur. Kendisi, sanatı el emeği niteliğiyle geniş halk topluluklarına mal etmek suretiyle demokratlaştırmak istemiş, sanat kurumları açmış ayrıca imal ve satışın bir arada gerçekleştiği günümüz meslek okulları niteliğindeki atölye-
Art Nouveau ismi 1896 yılında Paris’te açılmış olan, dekoratif mobilya ve aksesuar satan bir mağazadan gelmektedir. Devlet salonuna kabul edilmeyen sanatçıların da bu tür eşyaların alım satımıyla ilgilenmeye başlamasıyla akım güçlenmiş ve anti akademik bir nitelik kazanmıştır.
Art Nouveau, klasisizm’e bir tepkidir. Tanrı’nın varlığının yeni yeni sorgulanmaya başlandığı bir dönemde insan ruhunun kusurları, karanlık tarafı yavaş yavaş kendini göstermeye, sanatçılar da bunu sorgulamaya başlamışlardır. Bu da ister istemez dumanlı suretleri, kendini ruhun kusurlarını örtecek sisli ve loş bir ortamlarla ifade etmeyi doğurmuştur. Art Nouveau sanatçıları için ilham öncelikle doğanın kendisidir. Kadın figürleri, kıvrılan bükülen çizgiler, bitkisel motifler sanatçılar tarafından yorumlanarak çalışmalarına aktarılmıştır.
Mimari alanda Art Nouveau, sanayileşmenin ve seri üretimin getirdiği imkan ve zorunluluk dahilinde demiri ilk defa kullanarak bir devrim yaratmıştır. Özellikle metro girişlerinde kullanılan demir ferforje çalışmalar güzel birer örnektir. Fonksiyonellik ile sanat iç içe geçmiş, sanat günlük yaşam içerisinde kullanılabilir hale gelmiştir.
Art Nouveau’nun en önemli mimarı kuşkusuz Antoni Gaudi’dir. "Gotik'i taklit ya da tekrar etmemeli sadece devam etmeliyiz" diyen Antoni Gaudi yapıtlarında renkli yüzeyler, dalgalı formlar, bol dekorasyon ve organik motifler kullanarak bu akımın ilk örneklerini yaratmıştır. Gotik mimari ve Katalan mimarisinin bir sentezi de sayılan yapıtların her yerinde süsleme öğeleri olarak bükük, kıvrık çizgili hacimler kullanılmıştır.
Resim sanatında ekspresyonizm’in ve sembolizmin ilk örneklerinin verilmeye başlandığı dönem olan Art Nouveau akımından etkilenmiş en önemli plastik sanatçı Gustav Klimt’dir. Klimt'in birincil resim konusu kadın bedenidir. Eserlerinde ince dekoratif süslemelerle beraber zarif bir erotizm göze çarpar. Aubrey Beardsley, Alphonse Mucha, Egon Schiele, Henri de Toulouse-
Edebiyatta ise İrlanda’lı oyun yazarı, şair ve öykücü Oscar Wilde, eserlerinde yoğun olarak estetik ve felsefesi konularını işlemiş olan önemli bir Art Nouveau yazarıdır.
Tasarım objelerinde en önemli isim Emile Galle’dir. Cam ve ahşap üretimlerinde Art Nouveau’nın tipik doğa manzalarını kullanmıştır. Tasarımlarında bariz Japon sanatı etkisi görülebilir. Tasarımları müzayedelerde yüksek fiyatlara alıcı bulur. Tiffany tasarım markası da, bu dönemde çok değerli objeler üretmiştir.
Art Nouveau, müzikte günümüze kadar uzanan bir etkiye sahiptir. Özellikle Jazz müziğini etkilemiş, napoliten diye tabir ettiğimiz tarz bu akımdan ilham almıştır. Led Zeppelin, The Doors gibi çok sonra ortaya çıkmış rock grupları Art Nouveau’nın sisli dünyasından çok etkilenmişlerdir. Art Nouveau ile ilgili son dönemde yaşanan en büyük hadise, Tolkien’in Yüzüklerin Efendi ve Hobbit kitaplarının sinemaya uyarlanması oldu. Filmde özellikle Elflerin yaşadıkları ortamlar, kullandıkları aletler, silahlar ve kıyafetlerde bariz şekilde Art Nouveau tasarımları göze çarpıyor. Kitapların yazıldığı dönem de Art Nouveau’nın en etkili şekilde yaşandığı döneme rastlıyor.
Ülkemizde Art Nouveau, ‘Yeni Sanat’ yada ‘1900 Sanatı’ olarak adlandırılmıştır. İstanbul’da Beyoğlu ve civarından Art Nouveau tarzında yapılmış pek bina mevcuttur. Dönemin padişahı II. Abdülhamit’in terzisi Jean Botter için 1900 yılında mimar Raimondo D’Aranco’ya yaptırılan Botter Apartmanı, dünyada sanat literatürüne girmiş örnek bir Art Nouveau yapısıdır. İtalyan Büyükelçiliği, Mısır Apartmanı, Çubuklu Hidiv Kasrı, Vlora Han gibi pek çok yapı ile birlikte en ilginç olanı Şeyh Zafir Türbesi gibi yapılar da Art Nouveau’nun ülkemizdeki güzel örnekleridir.
Botter Apartmanı, Beyoğlu İstanbul
MEHMET ÜNAL
Çayyolu Life, Nisan 2014
